Brama czy most ?

Budynek bramny w Płoninie jest dosyć tajemniczą budowlą o której dotychczas niewiele napisano. Nieznane jest jego pochodzenie, brak źródeł które wskazują na czas jego budowy. Przyjmuje się że powstał w XIX wieku. Wątpliwości budzi jego przeznaczenie ponieważ każdy kto dojeżdża do pałacu zauważa że stoi on na uboczu w stosunku do dzisiejszego dojazdu do zamku. Wprawdzie przechodzi pod nim droga, ale ten ciąg komunikacyjny nie ma żadnego większego znaczenia w terenie. Dolna część z przejazdem stanowi monolityczną bryłę i jedyne wejście do górnej części prowadzi z tarasu wyżej. Czyżby przeznaczenie tej budowli było zupełnie inne niż nam się dzisiaj wydaje ?

Rzut oka na mapę ewidencyjną i pojawiają się pierwsze pytania:

Wąska działka na której jest położony przypomina działki drogowe, tylko w tym miejscu nie ma dzisiaj drogi. Czyżby był to jej dawny ślad utrwalony w dzisiejszym podziale ewidencyjnym ?

Następnie rzut oka na podstawę budynku:

przejazd pod budynkiem bramnym

sklepienie przejazdu pod budynkiem bramnym

ślepe przejście pod budynkiem bramnym

Jeżeli dokładnie przyjrzymy się budynkowi zauważymy kolejne przęsła, które nie podpierają niczego nad nimi. Dzisiejszy budynek bramny zachował się w dość dobrym stanie i nie widać aby w przeszłości był większy lub uległ częściowo zniszczeniu. Składa się z jednego pomieszczenia, bez otworów okiennych i wskazuje to na magazynowe przeznaczenie tego obiektu. Ślepe okna widoczne na elewacji mają raczej funkcję ozdobną. Między bajki należy włożyć historie o schronisku młodzieżowym umieszczonym w jego murach w okresie międzywojennym ponieważ jest to tylko jedno niewielkie pomieszczenie. Jakie więc było jego przeznaczenie ?

Budynek bramny – przęsła widoczne na pierwszym planie

Czyżby to był most ? Jeżeli tak to z jakiego okresu pochodzi ? W jakim celu go wybudowano ? Czy zamek posiadał fosę nad którą była potrzeba budowy mostu ?

Jeżeli przyjmiemy tą teorię za prawdziwą to musiałby pochodzić sprzed XVIII wieku ponieważ nie znajduje się na osi wejścia do pałacu, które wtedy powstało. Bardziej prawdopodobną datą wydaje się XV wiek ponieważ hipotetyczny most prowadzi na platformę przez zamkiem, na której później wybudowano pałac. Dokładnie w kierunku ostrza wieży, które skierowane było na najbardziej zagrożoną stronę. Realne wydaje się istnienie w tym miejscu suchej fosy ponieważ był to fragment naturalnie najbardziej zagrożony atakiem. Droga mogła powstać w jej miejscu w późniejszym okresie. Chyba, że przyjmiemy, że jest to romantyczna budowla z XIX wieku i wtedy wszelkie dywagacje stracą sens. Na razie nie wiemy nic i żeby stwierdzić czy wykluczyć taką teorię potrzebne są badania, których dotychczas na terenie zamku nie było. Jakby potwierdziły teorię o istnieniu mostu z pewnością była by to sensacja.

Czy tylko portal ?

W ostatnim czasie odnalazł się na terenie zamku w Starych Tarnowicach zaginiony portal pałacu w Płoninie. W jaki sposób tam się znalazł ? Sprawę bada prokuratura, ale legnicki konserwator zabytków Zdzisław Kurzeja już wypowiedział się na łamach prasy: (…) Z moich ustaleń wynika, że właściciel zamku Niesytno przekazał portal do konserwacji (…). Nie wspomina o innych elementach, których dzisiaj na swoim miejscu już nie ma.

Po pożarze zginął niemal cały wystrój kamieniarski pałacu łącznie z balustradami, schodami, płaskorzeźbą nad oknem wieży, a nawet cała altana stojąca na tarasie. Dzisiaj pałac jest wielkim gruzowiskiem, gdzie poniewierają się resztki wspomnianych wyżej elementów.

Co się stało z pozostałymi detalami ? Czy zostały oddane do „konserwacji” razem z portalem ? Odpowiedż Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z Katowic w zasadzie nie pozostawia wątpliwości:

(…) Obecnie ustaliliśmy, że właściciel zamku (w Starych Tarnowicach) oprócz portalu wejściowego, który przywieziony został bez kartusza herbowego, nie posiada żadnych innych przedmiotów z zamku w Płoninie. (…)

Na pewno ?

W Płoninie jeszcze w latach 80-tych stała w narożniku pałacowego tarasu altana. Nie przedstawiała wielkiej wartości artystycznej, ale dzisiaj nie ma już po niej śladu.

Tak to samo miejsce wyglądało jeszcze kilkanaście lat temu:

Przed zamkiem w Starych Tarnowicach wybudowano altanę, która do złudzenia przypomina tą z Płoniny:

Poniżej porównanie kolumn podpierających zadaszenie:

Zbliżenie na charakterystyczną bazę. Mimo niewyraźnego zdjęcia archiwalnego widać podobieństwo:

Na archiwalnym zdjęciu altany z Płoniny możemy również zauważyć, że dawniej taras przed pałacem, jak i na schodach wejściowych posiadał kamienną balustradę opartą na tralkach. Dzisiaj nie ma po nich śladu. Przed zamkiem w Starych Tarnowicach można rozpoznać podobne elementy, które będą zapewne wykorzystane podczas odbudowy.

Balustrady pałacu w Płoninie w latach 70-tych:

Dzisiaj pozostały jedynie nieliczne resztki rozrzucone przed fasadą pałacu:

Podobne elementy w Starych Tarnowicach:

Uszkodzona balustrada pałacu w Płoninie w latach 70-tych

Czy to są fragmenty balustrad ? (Stare Tarnowice):

Balustrady z tralkami na tarasie – lata 70-te w Płoninie:

Stare Tarnowice – tralki na dziedzińcu:

Nie da się przesądzić, czy są to te same elementy, czy tylko podobne, lub może ich kopie. Nie pozwalają na to niewyraźne fotografie, a także brak odpowiedniej wiedzy na ten temat. Nie było by tego porównania, gdyby nie portal znajdujący się na terenie zamku w Starych Tarnowicach, który nasuwa automatycznie kolejne skojarzenia. Do zbadania tej sprawy kompetentnymi osobami pozostają konserwatorzy. Tylko oni już wydali wyrok. Czy słuszny ? Każdy niech oceni sam.